Waarom we zelfkennis liever vermijden
“Take the blue pill, you wil wake up in your bed and believe whatever you want to believe. You take the red pill, you stay in Wonderland, and I show you how deep the rabbit hole goes. Remember: all I’m offering is the truth.”
Morpheus in ‘The Matrix', 1999.
De meesten onder ons zijn zich wel bewust dat zelfkennis een belangrijke sleutel is voor een gelukkig leven. Toch komen weinigen zelden dieper dan hun eigen oppervlak. Waarom is dat? Laat ikzelf beginnen kleur te bekennen..
Zelfkennis gaat verder dan kleur bekennen
We typeren ons aan de hand van kleurenmodellen: de ‘groenen' zijn georganiseerd, en soms een tikkeltje perfectionistisch. De ‘roden' slaan door in bewijsdrang. Maar dat heeft ze wel gebracht waar ze nu staan! De ‘blauwen' stellen alles in dienst voor de ander. Daar worden ze toch gelukkig van?
In de tien jaar dat ik Fitch bedrijf, realiseerde ik me dat de kleuren een prima basis zijn voor zelfbeschrijving, maar dat er veel meer schuilt ónder dat oppervlak. Het model helpt gedrag rangschikken. Het beantwoordt echter niet de de belangrijkste vraag die werkelijke zelfkennis oplevert:
Waarom gedragen we ons perfectionistisch of zijn we zo'n slaaf geworden van onze eigen erkenningszucht?
Zelfkennis vermijden we liever
Op de ‘waarom'-vraag hebben we vaak niet snel een pasklaar antwoord. We ‘zijn toch wie we zijn‘? Toch begint daar de serieuze zoektocht:
Mogelijk hebben we zo’n enorme bewijsdrang omdat we vroeger alleen erkenning kregen als we een prestatie leverden. Zijn we perfectionistisch geworden omdat we onszelf aanleerden koste wat kost fouten te voorkomen. Zodat we niet afgewezen werden. Cijferen we onszelf weg omdat er vaak geen aandacht en ruimte was voor onze eigen behoeften en wensen, toen we klein waren.
Maar dát willen we niet onder ogen komen. Omdat we onze ouders niet willen beschuldigen dat ze het in sommige opzichten niet zo handig hebben aangepakt. Omdat we de pijn niet opnieuw willen voelen van het gemis dat we toen ervoeren. Toen we werden gepest op school. Of toen een dierbare ons verliet.
Kortom, de belangrijkste reden om zelfkennis uit de weg te gaan, is omdat we terug moeten naar daar waar de pijn is ontstaan: de oorsprong van ons gedrag.
Verdoving als medicijn
Liever kiezen we voor de verdoving. Niet door te grijpen naar de ouderwetse vormen als drank en drugs (oké, soms..), maar naar de hedendaagse volledig geaccepteerde medicatie. En nog wel te kiezen uit een onuitputtende voorraad: Netflix. Iedere dag te gebruiken. 's Ochtends bij het ontbijt, in de trein op weg naar je werk, in de pauzes in de ‘netflixkantine', 's avonds voor het slapen gaan. Is het je ooit opgevallen dat de tegenwoordige tv-afstandbediening een nieuwe knop bezit? Netflix! Het beste slaapmedicijn.
“nu het uit is met mijn vriendje, verdoof ik me maar even voor het slapen gaan met de levens van anderen in Netflix“
Terwijl juist de momenten van crisis en ellende vruchtbare grond bieden om je voorgeprogrammeerde mechanismes onder de loep te nemen, kiezen we voor verdoving. En bezigen we ons met andermans levens in plaats van je met je eigen leven bezig te houden. Met als gevolg dat we niet doorgronden wat ons eigen aandeel is in het ongeluk dat ons is overkomen. Om als een geblinddoekte ezel de volgende steen op te zoeken.
Wat je je niet herinnert, ga je herhalen
‘Wat je je niet herinnert, ga je herhalen', luidt een krachtig gezegde uit de psychologie. Zolang jij je niet bewust wordt van je eigen onbewuste programmering, zul je steeds in dezelfde valkuilen blijven stappen.
Er is maar één remedie tegen deze eeuwige herhaling, en die ligt besloten in de “red pill” die Morpheus Neo aanbiedt. De pil naar werkelijke zelfkennis. De pil die je zal doen herinneren wat je weggedrukt hebt. Of waar je nooit bewustzijn van hebt opgebouwd. Bewustzijn van al die aangeleerde gedragingen die we ons in ons eerste levensjaren eigen maakten. Zodat we konden overleven. Maar die ons nu in de weg zitten. De pil die wij Fitch noemen.
Wat word je keuze?
Geïnspireerd op: The Matrix (1999), In Utero (2016).
