De interactiewijzer van de dictator

Dreigen, sancties opleggen, terug aan de onderhandelingstafel uitnodigen, de oorlog uitroepen, isoleren, te vriend houden. Welke strategieën zijn niet al geprobeerd om Vladimir Poetin tot bedaren te krijgen?

Terwijl er onder zijn hand de meest gruwelijke taferelen zich afspelen, vragen wij ons af; wat kunnen we leren van de persoonlijkheid van een dictator? Wat is de ideale interactiewijzer?

De dictator ontleed

We kunnen het ons mogelijk bijna niet voorstellen, maar ook in de kern van de dictator ligt een ‘effectieve persona' besloten. De effectieve versie van de dictator is iemand die onafhankelijk is, die authentiek is, zich niet anders voordoet, naar zichzelf luistert. Het is iemand die de grenzen van zijn ‘zelf’ niet alleen verkent en vormgeeft, maar ook weet te verdedigen of ervoor op te komen. Hij is integer, onkreukbaar, en laat zich niet door anderen beïnvloeden.

Deze eigenschappen van gedrag vinden we terug in onafhankelijke denkers, maar ook bij advocaten en rechters.

Van onkreukbaar naar onbuigzaam

Wanneer iemand doorslaat in zijn onafhankelijkheid, zien we iemand die weinig ruimte overlaat voor een ander. Hij kan slecht met andere denkbeelden omgaan, verdraagt kritiek slecht en verstart in zijn eigen waarheid. Hij stelt zich dominant op naar anderen. Onkreukbaar wordt onbuigzaam.

Wanneer deze dominantie doorslaat in autoritair gedrag zien we iemand die van zijn eigen gedrag en drijfveren wetten maakt, en zichzelf ‘eigenmachtig’ opstelt. Hij duldt geen tegenspraak meer en ontwikkelt een enorme krenkingsgevoeligheid.

Zijn eigen-wijsheid is overgegaan in zelfrechtvaardiging. Hij vertrouwt nog slechts op één waarheid, de hogere waarheid, niet toevallig: zijn eigen werkelijkheid.

De oorsprong van een (on)gezonde groei van autonomie

Of iemand zich ontwikkelt tot dictator of tot advocaat hangt sterk samen met de ontwikkeling van zijn eigen autonomie in de kindertijd. Daarbij kan het op twee manieren de verkeerde kant op groeien:

1. Iemand die een gebrek aan autonomie heeft gekend in zijn opvoeding, kan daar in zijn latere leven juist een overdreven behoeften aan hebben. Iedere mening of assertieve poging van de ander appelleert bij hem meteen zijn benadelingsangst.
   
2. De andere weg is precies de tegenovergestelde. Hij die in een compleet gebrek aan tegengeluid opgroeit, hij die op een voetstuk is gezet, bijvoorbeeld door een dweepzuchtige moeder die reeds twee andere zonen heeft verloren. Iemand die niet geleerd heeft na te denken dat er naast hem nog een ander is met eigen behoeften en wensen, en een eigen ervaring van de werkelijkheid.

Interacteren met de dictator

De behandeling van iemand met dictatoriale trekjes begint bij begrenzen, het laten inzien dat iedereen uniek is, en daarmee niemand dus een uitzonderingsbehandeling verdient. De illusie van één waarheid door prikken door hem juist meerdere perspectieven te laten inzien. Laten inzien, dat er überhaupt iemand bestaat als “de ander”. Daar zou de behandeling zich op moeten richten

Echter, de grootste uitdaging van de behandeling van de dictator ligt in het feit dat hij zichzelf zelden als een patiënt ziet. Integendeel, juist de rest van de mensheid zal zich in zijn perspectief op de sofa moeten melden, niet hij.

Dat beperkt onze strategie slechts tot enkele spaarzame interactiemogelijkheden:

• Het allerbelangrijkste besef moet zijn: ‘tegen’ gedrag roept ‘tegen’ op. Autoritair en dominant gedrag roept bij andere machten dominant gedrag op. Een wapenwedloop is daarmee geboren. We moeten daarom in de ‘effectieve cirkel’ blijven, en ons niet laten verleiden tot spierballentaal. Maar wel realistische grenzen stellen, en onderbouwen wat de reden voor de grenzen zijn.

• Waarbij altijd de ‘benadelingsangst’ van de ander in het oog moet worden gehouden. We moeten aandacht besteden aan de belevingswereld van de dictator. Waar is hij bang voor? Kunnen we hem geruststellen dat hij niet benadeeld wordt?

• Het compromis moet dus gesloten worden in een ‘win-win-gevoel’. Geen we-agree-to-disagree, of staakt-het-vuren, of een situatie waarin we accepteren dat we allebei lijden. Nee, het compromis moet voor hem voelen als een overwinning, zónder dat wij de buit weg geven.

Wat dat betekent in de verschrikkelijke omstandigheden waar we ons nu begeven, dat laat zich raden…