Coalitievorming: verbinden in een land van verdeeldheid

Waar de verkiezingen gericht waren op het onderscheid, tracht politiek Den Haag direct na de uitslag de partijen weer samen te brengen. Tijd voor een coalitie!

“Een verbond tussen partijen om met elkaar samen te werken”; de coalitie. Afgeleid van het Latijnse ‘coalēscere’, betekent coalitie vormen letterlijk ‘verenigen’, ‘samengroeien’ en ‘zich verbinden’. Binnen het formatieproces wordt er dus gezocht naar een hecht team. Waarbij de individuele teamleden het op hoofdlijnen eens zijn over het te voeren regeringsbeleid. Maar wat maakt nou een team constructief wanneer de individuele spelers verschillende partijprogramma’s verdedigen? De persoonlijkheden van de spelers spelen een doorslaggevende rol in de samenstelling van het team.

Op basis van persoonlijkheidsanalyses van de acht partijleiders hebben we in de vorige blog voorspellingen gedaan over hun leiderschapsstijlen. In deze blog gebruiken we inzichten uit de Fitch methodiek bij het inrichten van de ideale coalitie. Immers, wanneer we weten hoe iemand als teamspeler functioneert, geeft dit ook inzicht in de potenties en kwetsbaarheden van hypothetische coalities. Welke partijleiders kunnen goed met elkaar samenwerken? Wie vullen elkaar het mooiste aan en binnen welke formatie ligt een snelle val op de loer?

“Wishful Thinking” Links

PvdA  |  SP  |  GroenLinks  |  D66  |  CDA

Gezien het grote verlies van de PvdA, is het zeer onwaarschijnlijk dat een linkse coalitie werkelijkheid wordt. Toch is het interessant om deze coalitie vanuit een ‘links droomperspectief’ te analyseren.

Leggen we de persoonlijkheidsanalyses van de partijleiders naast elkaar, dan zien we meteen twee tegenovergestelde blokken ontstaan. Aan de ene zijde de dynamisch georiënteerde Pechtold (D66) en Klaver (Groenlinks), die met hun hang naar de buitenwereld sterk het gele kwadrant representeren. Samen vormen zij een krachtig progressief team, gericht op verandering. Hier tegenover staan de partijleiders Buma (CDA) en Roemer (SP), die beiden vanuit het blauw-groene kwadrant een sterk stabiel georiënteerd houding aannemen. Zij vormen samen een conservatief team dat opkomt voor de hulpbehoevenden en bestaand beleid graag in ere houden. Deze verschillen maken de onderhandeling op veranderingsbeleid dus het meest spannend. De wat minder uitgesproken Asscher zou met zijn scores in rood en blauw een brugfunctie kunnen vervullen tussen de twee complementaire blokken.

Links op relatie

De overeenkomsten tussen de twee blokken liggen op het relationele halfrond. Op “sociaal beleid” kunnen ze elkaar goed vinden (Fitch: teamaccent op relatie). Pechtold en Klaver richten zich daarbij op het stichten van nieuwe relaties (thema’s: samenwerking Europa / VS, immigratiebeleid), Buma en Roemer meer op het verdiepen en ‘verzorgen’ van bestaande relaties (thema’s: ouderen, eigen inwoners).

Een coalitie met deze uiterst sociale basis zal de menselijke relatie voorop stellen. Wanneer iedereen tevreden moet worden gehouden, is het echter erg moeilijk om beslissingen te nemen die bepaalde groepen pijn kunnen doen. Daardoor kan de daadkracht van een team beperkt worden (Fitch: teamgebrek aan rood-groen).

“Reli-Rechts”

VVD  |  PVV  |  CDA  |  ChristenUnie

Ook deze coalitie is hypothetisch; de VVD en het CDA hebben nadrukkelijk uitgesproken niet te willen samenwerken met de PVV. Toch is het goed om stil te staan bij de potenties en kwetsbaarheden van dit team. We mogen niet negeren dat 1,3 miljoen Nederlanders geloven dat de PVV een regeringspartij had moeten zijn.

Binnen deze coalitie zijn de meest opvallende overlappingen binnen het groene en rode kwadrant te vinden. Al is Buma (CDA) een stuk behoudender dan de voortmakende Rutte (VVD); het groene nuchtere van Buma komt mooi overeen met het groene pragmatische en resultaatgerichte van Rutte. Wilders (PVV) heeft het opvallendste raakvlak met Rutte (VVD) in het rode machtskwadrant.

Zowel Rutte als Wilders tonen het rode zelfbewuste en daadkrachtige, beide streven er naar om aan de macht te komen. Ze verschillen in de wijze waarop ze kiezen voor macht; Rutte zal kiezen voor macht op basis van diplomatie (en dus compromis), terwijl Wilders steeds zal kiezen voor macht door op eigen strepen te blijven staan. Dit kleine, maar essentiële verschil zorgt voor een nuance in de wijze van omgaan met macht binnen een team. Rutte blijft altijd diplomatiek en is daarmee flexibeler in zijn standpunten. Hij weet dat hij zijn macht behoudt door een teamspeler te zijn. Wilders daarentegen, zal er alles aan doen om bij zijn standpunten te blijven en zal hiermee een uiterst solistische rol aannemen. Hij verliest hiermee de kans om deel uit te maken van een team dat aan de macht is, en zal binnen een coalitie het samenwerkingsproces verstoren.

Segers (ChristenUnie) toont de grootste overeenkomsten met de blauwe mensgerichte Buma (CDA), maar voegt ook een frisse gele noot toe. Een interessant tegenwicht op de overwegend inhoudelijk gerichte coalitie, hij vergroot de teamdiversiteit.

Diversiteit in kleuren

Dat lijkt meteen de grootste kracht van deze samenstelling. Met een wat lichte hang naar de inhoud, is iedere Fitch kleur goed gerepresenteerd. Dat betekent vanuit het perspectief van teamdynamiek dat alle krachten goed verdeeld zijn. De vraag is of iedere kleur ook voldoende zijn stem krijgt als je kijkt naar de onderlinge zetelverdeling. De 5 magere zetels geleid door de blauw-gele Segers (ChristenUnie) zullen het afleggen tegen de 33 zetels geleid door de rood-groene Rutte (VVD).

Ook komt kleur alleen goed uit de verf als de kleur niet te sterk wordt ingezet. Bijvoorbeeld, een criticaster die steeds gevaren ziet en waarschuwt, kan een zeer waardevolle bijdrage hebben binnen een coalitie. Slaat hij echter door in zijn kleur, kan hij worden ervaren als negatief en dominerend. De kans is dan groot dat de andere teamleden zijn bijdrage links laten liggen.

“Groen-Rechts”

VVD  |  CDA  |  D66  |  Groenlinks

Dit is de eerste concrete poging die informateur Schippers leidt om deze partijen bij elkaar te brengen.

Ook in deze coalitie zien we een tweedeling ontstaan. Klaver (Groenlinks) en Pechtold (D66) staan voor verandering door vernieuwing (thema’s: onderwijs en milieu). Rutte (VVD) en Buma (CDA) gaan voor haalbaarheid, behoud en pragmatiek. Dat zal een interessante onderhandelingsstrijd worden op het gebied van veranderingsvraagstukken: het milieuvraagstuk vraagt om radicale stappen. Hoe voorkom je in deze coalitie dat je in een compromis verzandt waaruit verandering-in-de-marge voortvloeit, terwijl juist de noodzakelijke fundamentele koerswijziging uitblijft?

Rutte (VVD), als sterke diplomaat kan de brugfunctie vertolken. Waarbij hij zal zoeken naar ‘verbinding vanuit rood’ in plaats van ‘verbinden op blauw’. Verbinden vanuit blauw betekent zoeken naar die elementen die ons verbinden waarmee we elkaar kunnen versterken. Verbinden op rood betekent; hoe kan ik jullie zo beïnvloeden dat jullie akkoord gaan met mijn beleid? Zijn kracht als kameleon zal daar goed van pas komen.

Gevaar is dat wanneer Rutte teveel zijn oren laat hangen naar Klaver en Pechtold, hij Buma tegen zich krijgt. Meer nog dan Pechtold is Klaver uitgesproken op het gele kwadrant, waardoor Klaver het andere uiterste vertegenwoordigt waartussen Rutte zal moeten balanceren. Niet voor niets zal de blauwgroene Buma, meer aansturen op een coalitie met de tevens meer behoudende blauw getinte Segers (ChristenUnie), dan de revolutiegezinde Klaver (Groenlinks).

Het gevaar van soortgenoten

Het “coaliseren” van uiteenlopende persoonlijkheden is een zeer interessant onderdeel van teamvorming. Individuele groepsgenoten zullen een natuurlijkere voorkeur hebben voor gelijken. Soort zoekt immers soort. Samenwerkingsverbanden verlopen ook gemakkelijker wanneer partners op elkaar lijken; ‘ze spreken dezelfde taal’. Echter bij coalities van soortgenoten ligt het gevaar van collectieve blinde vlekken op de loer. Hoewel teams met tegenovergestelde persoonlijkheden veel vaker last hebben van conflicten, kan juist meer kwaliteit worden geboden doordat de ingrediënten meer divers zijn. Onderlinge irritatie hoeft daarbij niet een nadeel te zijn, immers, wrijving doet glanzen. Een interessant schaakspel staat ons te wachten.